«Цифрландыру ғасыры келе жатыр, коронавирустың алғашқы толқыны бүгінде көп нәрсені, соның ішінде қашықтықтан оқыту сияқты мәселелерді түсінуге мүмкіндік берді. Бұл бағытта үлкен жұмыстар атқарылды. Қашықтықтан оқыту – бұл көптеген мемлекеттерде жинақталған тәжірибе. Бәріне де қиын: оқушыларға, мұғалімдерге, ата – аналарға да», – деді ҚР Премьер-Министрінің орынбасары Ералы Тоғжанов.

Орта мектептер, колледждер мен жоғары оқу орындары, осы жағдайға байланысты, алғашқы кезден бастап оқу жылының соңына дейін қашықтықтан оқыту жүйесі бойынша жұмыс істеуге мәжбүр болды, ал жаңа 2020-2021 оқу жылының қыркүйегінен бастап бұл жүйе ары қарай жалғасуда.

Пандемия кезінде студенттерді оқытудың артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтауға, оқытушылар мен білім алушылар қандай қиындықтарға тап болғанын және студенттердің қашықтықтан оқыту сапасын қалай бағалайтынын анықтауға тырысайық.

Қашықтықтан оқыту (ҚО) – оқытушының (мұғалімнің) және білім алушылардың оқу процесіне тән барлық компоненттерді көрсететін және интернет-технологиялардың ерекше құралдарымен немесе интерактивтілікті көздейтін басқа да құралдармен іске асырылатын арақашықтықтағы өзара іс-қимылы.

Қашықтықтан оқыту дербес оқыту формасы ретінде ақпараттық технологияларға негізделіне отырып жетекші құрал болып табылады.

Қазіргі заманғы қашықтықтан оқыту технологиялары келесі негізгі элементтерді қолданады, мысалы, ақпарат тарату құралдары (біздің жағдайда ақпараттық коммуникациялық желі) және ақпарат алмасудың техникалық ортасына тәуелді әдістер.

Қашықтықтан оқытудың негізгі нысандары online және offline режимдері болып табылады. ЖОО оқытушылары негізінен online дәрістік және тәжірибелік сабақтар жүргізеді, ал offline – тапсырмаларды, рефераттарды, шешілген тестерді және т. б. орындалуын тексереді. Біздің университет студенттерінің алғашқы курстары 2021 жылдың қаңтар айынан бастап тек тәжірибелік сабақтарды дәстүрлі түрде оқи бастады, студенттер өте қуанышты болды, өйткені мектепті бітіргеннен кейін олар қызықты студенттік өмірге енуді армандады.

Сабақтарды өткізудің негізгі формалары – ол бейнеконференция форматындағы сабақтар пен чат-сабақтар.

Чат-сабақтар, бұл чат-технологияларды пайдалана отырып жүзеге асырылатын оқу сабақтары, олар синхронды жүргізіледі, яғни барлық қатысушылар чатқа бір мезгілде қол жеткізе алады. Біздің университетте чаттарда дауыстық сүйемелдеу жоқ, сондықтан оларға деген көзқарас екі жақты.

Бейнеконференциялар веб-сабақтардың бір түрі ретінде білім алушылардың оқытушымен визуалды байланысымен online сабақтар өткізуге, екі тараптың эмоцияларын сезінуге және тікелей әңгімелер, дәрістер, семинарлар және т. б. өткізуге мүмкіндік береді.

Қашықтықтан оқыту, оқытудың бір түрі ретінде көптеген артықшылықтарға ие, олардың ішінде негізгілерін атауға болады:

– оқу шығындарын азайту (оқу бөлмелерді жарықтандыру, желдету қажет емес; студенттерге, оқытушыларға да оқу орнына барудың қажеті жоқ, ақша мен уақытты үнемдеу; киім, аяқ киім және т. б. тозбайды.);

– күн, апта, ай және т. б. оқу уақыты қысқарады (жиналу, сабаққа бару және қайту кезінде жолға кеттетін уақытты жоғалту);

– оқу уақытының қысқаруына байланысты бос уақыт көбірек болады;

– оқытушы мен білім алушы күннің уақытша кеңістігін өз бетінше жоспарлай алады;

– көп оқушылармен бір уақытта сабақ өткізу мүмкіндігі және тағы басқалар.

Педагогтар, студенттермен тікелей қарым-қатынас жасауға дағдыланған, аудиторияның көңіл-күйіне тез жауап беретін, оны тыныштандыруға немесе керісінше «оятуға» қабілетті адамдардың ерекше контингенті.  Білім алушылардың көзін көріп, олардан «дәрістің (тәжірибелік сабақтың) материалы түсінікті ме, жоқ па» деп оқуға дағдыланған өз саласының маманы.

Сондықтан, қазіргі уақыттағы қашықтықтан оқытудың басты үлкен кемшілігі, сөзсіз, аудиториямен тікелей байланыстың болмауы.

Бұл оқыту жүйесінің басқа кемшіліктерін атауға болады:

– тақтада формуланы, есепті, сызбаларды, графиктерді, гистограммаларды шешудің таңдауы мен реттілігін көрсету мүмкіндігінің болмауы және т. б;

– студенттердің тесттерді, тапсырмаларды және т. б. орындау дербестігін бақылауы жоқ;

– білім алушылардың оқытушыларды алдау жағдайлары жиі кездеседі: микрофон жұмыс істемейді, компьютер қосылмайды және bbb жүктелмейді, камера жұмыс істемейді және т. б., бірақ бұл уақытта оқу бөлмесінде олар тіпті жоқ;

-дәріс немесе тәжірибелік материалдың мәтіндік файлдарымен, слайдтармен, бейне дәрістермен және т. б. танысу үшін мониторда студенттердің болмауы, өйткені олар bbb жүйесіне телефоннан кіреді және материалды аша алмайды;

– кейде студенттер қашықтықтан оқыту жүйесіне автокөліктен, клубтан, қонақтардан, мерекелік іс–шарадан және т. б.  қосылады, яғни студенттер ең бастысы чатқа шығу керек деп санайды, содан кейін мұғалімге «байланыс нашар» немесе басқа нәрсе жазап қояды, өйткені ол тексермейді!;

– өз жұмысының көрінетін нәтижесінің және оқыту сапасына қанағаттанудың болмауы, өйткені емтихан, тіпті ауызша емтихан-студенттердің алған білім деңгейін, түсініктері мен құзыреттерін толық көрсетпейді және студенттердің мүмкіндіктерін ашпайды.

Бүгінгі оқытудың жағымсыз жақтарына басқа мысалдар келтіруге болады, өйткені, әр мұғалім оқытылатын пәнге байланысты әртүрлі деңгейде болуы мүмкін.

Студенттердің қашықтықтан оқыту жүйесіне деген көзқарасы қандай екенін көрейік, сауалнамаға 5В090100, 6В11301 және 6В11302 білім беру бағдарламаның 1,2,3 және 4 курс студенттері қатысты.

Бірінші курс студенттерінің бұл мәселеге деген көзқарасын бөлек атап өткен жөн. Бірінші курс студенттері кімдер? Өз мектебінен жаңа шыққан және ересек өмірге келген мектеп (колледж) түлектері. Бастапқыда олар – ата-аналардың, ата-әжелердің қадағалауынсыз, бірақ іс-әрекеттері еркін болады. Жалпы, бұл жүйемен танысу мектепте де болды, бірақ ол жақта бәрі таныс және түсінікті, мұғалімдер балалармен 8 немесе одан да көп сағат жұмыс істейді, бәрін барынша түсіндіреді және көрсетеді.

Университетте оқу ондай емес, мұнда бәрі басқаша болды: жаңа түсініксіз және «қорқынышты» пәндер; ешкім ештеңені түсіндірмейді, бірақ қатаң сұрайды; материалдың бір бөлігін өз бетінше зерттеу керек; ешкім сізді жоғары ұпайларға мәжбүрлемейді; оқығың келсе оқы – оқығың келмесе оқы ма және т.б., нәтижесінде – толық дүрбелең. Кейбір бірінші курс студенттері университеттен кетуге, осы оқу түрінен бас тарту және «жазбаша сөйлесуден» гөрі жұмыс істеуге баруға ниет білдірді (кейбір оқытушылар семестр бойы bbb -ге кірмеген), өйткені ештеңе анық емес, рейтингтер үшін төмен бағалар ала бастады. Бірінші курс студенттері университетте топ пен куратордың жиналысын ұйымдастыруды сұрады, кем дегенде куратормен және топтастармен танысып, қарым-қатынасты одан әрі тиімді ету үшін, өйткені қашықтықтан оқыту жүйесінде топтағы балалардың суреттері де болмаған. Топтардағы кураторлардың қуанышына осы оқыту жүйесіне уақытша құбылыс ретінде қарайтын, қаладағы және елдегі эпидемиологиялық жағдайдың жақсаруымен бәрі түзеліп, қалыпты жолға түсетін балалар бар (шамамен 30-40%). Олар топтағы басқа балаларды жігерлендіреді және барлығы сәл сенімді болады, өйткені жақсылыққа үміт бар.

Екінші-төртінші курс студенттерінің оқу туралы пікірлері негізі бірдей болды, олар 2, 3 кестелер мен суреттерде көрсетілген. Сауалнамаға барлығы 42 студент қатысты. Студенттердің пікірлері тең бөлінбеді, оқу сабақтарын өткізудің осы жүйені жақсы деп санайтындар – 27 адам, ал 15 студенттерге – ұнамады (кесте1,  сурет1).

Кесте 1- студенттердің оқу жүйесі туралы пікірлері

Сурет 1- Студенттердің оқу жүйесі туралы пікірлері

Осы оқыту жүйесі ұнады деп жауап берген студенттер, олардың мектепке дейінгі білім беру жүйесінің артықшылықтары түріндегі жауаптары 2-ші кестеде және суретте көрсетілген.

Кесте 2 – Студенттердің пікірі бойынша ҚО жүйесінің негізгі артықшылықтары

Сурет2 – Оқыту жүйесінің артықшылықтары

           2-ші кесте мен суреттен көріп отырғанымыздай, осы оқыту жүйесін жақсы деп санайтын барлық студенттердің 63%-ы көпшілік дауыспен жауап берді, өйткені бұл үшін ерте тұрудың, сабаққа барудың, ақша мен уақытты ысырап етудің қажеті жоқ, бірақ бұл жүйенің беретін білім туралы ешкім айтқан жоқ.

4 студент (14,8%) заманауи гаджеттерге ие бола отырып, кез-келген жерден чатқа немесе bbb -ге шығуға болады, олар кейде үйден міндетті емес деп жауап берді.

2 студенттен жауап бергендер, олардың ойы: бүкіл семестрге барлық тапсырмалар берілген кезде оларды кез-келген ыңғайлы уақытта орындауға болады; егер ауырып қалсаң да, үйде оқуға болады; студент үйде оқыса, ата-аналардың жанында болған үшін, олар да риза болды.

Студенттердің бұл оқыту жүйесін ұнатпауының себептерін қарастырайық, мұндай балалар саны аз (кесте 3, сурет 3). ҚО жүйесі туралы оң пікір білдірген студенттер кестеде көрсетілген кемшіліктерді де атап өтті (бірақ олар ескерілмеген).

Кесте 3 – студенттердің пікірі бойынша ҚО жүйесінің негізгі кемшіліктері

Сурет 3 – Қашықтан оқыту жүйесінің кемшіліктері

Студенттердің 40%-ы жаңа пәндерде түсініксіз нәрселер көп болғандықтан, жүйе оларға сәйкес келмейді деп санайды, ал мұғалімдер материалды өте аз түсіндіреді, оны өз бетінше зерттеуді ұсынады.

Студенттердің 20%-ы көптеген сабақтар бейнеконференция форматында өткізілмегенін, барлық оқыту тек дәрістерді өз бетінше оқу нәтижелері бойынша чатта хат алмасудан тұратынын айтты, бірақ сабақтардың орындалуы қатаң тексеріліп, ең төменгі балл қойылады.

Студенттердің 26,7%-ы жүйеге наразы болды, өйткені дәріс немесе тәжірибелік сабақ тақырыбы бойынша оқытушыларға жеке хабарламаларда немесе whatsapp-та жіберген сұрақтарына жауапты бірнеше күн немесе тіпті бір аптаға дейін күтуге тура келетін. Сондықтан олардың оқуға және мұғалімге деген көзқарасы жақсы болмады.

Студенттердің 2%-ы – олар үзілістермен жұмыс істеген bbb жүйесі туралы теріс пікір білдірді.

Студенттердің сауалнамасының нәтижелері бойынша олардың пікірлері екіге бөлінді деп қорытынды жасауға болады, студенттердің бір бөлігі жүйе жақсы, бір бөлігі жоқ деп санайды. Бірақ егер оң пікірлерді талдайтын болсақ, олардың барлығы оқу сапасына емес, уақыт пен қаржыны үнемдеуге байланысты екенін көруге болады.

Теріс пікірлерде студенттердің бір бөлігі пәндерді оқыту сапасының нашарлығына, жаңа тақырыпты минималды түсіндіруге, студенттерді қызықтыратын сұрақтарға ұзақ жауап беретіне (бірнеше күннен бір аптаға дейін), 3b жүйесінің нашар жұмыс істеуіне және бейнеконференция режимінде сабақтардың үлкен үлесінің болмауына сілтеме жасайды. Мұның бәрі бізді қатты таң қалдырды, өйткені студенттер тарапынан мұндай сын болмауы керек еді.

Бұл кемшіліктер кейбір мұғалімдердің осы режимде жұмыс істеуге дайын болмауының тікелей салдары деп санауға болады.

Кейбір студенттер өз кезегінде оқытушыларға және оқытудың кемшіліктеріне сілтеме жасай отырып, өздері оқып жатқан келбетін көрсетеді, бірақ олай емес. Бұл пікір барлық студенттер контингентіне қолданылмайды, өйткені пандемияға қарамастан жақсы студенттер әрқашан болған және болады.

Біздің барлық қателіктерімізді және қашықтықтан оқытудың қиындықтарын ескере отырып, білім алушылармен сапалы жұмыс істеуді жалғастыру, сабақтарды өткізу формаларын өзгерту және жоғары оқу орны оқытушысының жоғары деңгейін сақтау қажет.

Чернова Т.П., Абеджанова А.С. (ШҚТУ, Машинажасау мектебі)